OnLife – najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Efektywność leczenia chorób nowotworowych staje się coraz wyższa, a rokowania i oczekiwana długość życia dla wielu pacjentów z różnymi rodzajami raka, ulegają znacznej poprawie. Jako jedną z najpowszechniejszych metod leczenia nowotworów, w zaawansowanym stadium choroby uniemożliwiającym np. usunięcie guza metodami operacyjnymi, stosuję się chemioterapię, podając do organizmu pacjenta leki cytostatyczne. Zadaniem cytostatyków jest „niszczenie” komórek nowotworowych za pomocą zróżnicowanych mechanizmów działania na poziomie komórkowym. Chemioterapia nazywana jest też leczeniem systemowym, ponieważ działa w całym organizmie: zarówno na ogniska pierwotne choroby, jak i przerzuty. Niestety, ale leki cytostatyczne, skuteczne w leczeniu raka, nie pozostają obojętne dla zdrowych komórek wywołując wiele działań niepożądanych towarzyszących chemioterapii.
Chemioterapia niszcząc komórki nowotworowe nie pozostaje obojętna dla organizmu pacjenta, wywołując wiele działań niepożądanych, nazywanych też skutkami/ efektami ubocznymi leczenia. Wśród najczęstszych działań niepożądanych chemioterapii wymienia się:
- nudności i wymioty;
- wypadanie włosów i łysienie;
- wysypkę, szkodliwe działanie chemioterapii na błony śluzowe, skórę i paznokcie;
- biegunki lub zaparcia;
- neurotoksyczność (uszkodzenia układu nerwowego), w tym polineuropatie
- kardiotoksyczność (uszkodzenia układu sercowego)
- pneumotoksyczność (uszkodzenia miąższu płucnego)
- niewydolność szpiku kostnego;
- zaburzenia układu rozrodczego i libido;
- objawy grypopodobne;
- obrzęki, reakcje uczuleniowe;
- zatrzymanie płynów.
Obecnie chorym w trakcie chemioterapii zaleca się leczenie wspomagające mające na celu minimalizowanie skutków ubocznych leczenia i poprawę ich komfortu życia. Pamiętajmy o tym, że poważne powikłania chemioterapii mogą stanowić także stan zagrożenia życia, trwale uszkodzić organizm i zdecydowanie pogorszyć komfort codziennego funkcjonowania, dlatego warto wszystkie niepokojące objawy skonsultować z lekarzem prowadzącym.
Wiele leków przeciwnowotworowych może wywoływać neuropatię. Grupy substancji takich jak: związki platyny (oksaliplatyna, cisplatyna i karboplatyna), taksany (paklitaksel lub docetaksel) lub alkaloidy barwinka (winkrystyna, windezyna, winorelbina) stosowane w leczeniu raka uszkadzają drogi nerwowe w dłoniach i stopach. Z kolei po podaniu na przykład cisplatyny mogą wystąpić zaburzenia słuchu przede wszystkim przy wysokich tonach. Mogą pojawić się także zaburzenia równowagi, ponieważ naruszony zostaje narząd zmysłu równowagi w uchu wewnętrznym. Przy zażywaniu nowoczesnych chemioterapeutycznych substancji aktywnych jak np. winkrystyna, bortezomib, talidomid lub lenalidomid może dojść do uszkodzeń nerwów poza rdzeniem kręgowym i mózgiem. Dolegliwości związane z CIPN mogą być związane z samym lekiem, jak też z jego dawką.
Do polineuropatii spowodowanej chemioterapią mogę prowadzić następujące leki:
- Docetaksel – stosowany w leczeniu raka piersi, raka płuc, raka prostaty, raka jajnika, guzów żołądka i guzów w obrębie głowy i szyi
- Paklitaksel – stosowany w raku jajnika, raku piersi, raku płuc i raku prostaty;
- Oksaliplatyna – używana w leczeniu raka jajnika;
- Cisplatyna / karboplatyna – stosowane w leczeniu raka płuca, raka jajnika, raka piersi, raka jądra;
- Alkaloidy barwinka – używane w terapii ostrej białaczki, raka piersi, raka szyjki macicy;
- Bortezomib, talidomid i lenalidomid – (leki immunomodelujące) choroby nowotworowe szpiku kostnego
Należy pamiętać o tym, że radioterapia stosowana w leczeniu niektórych postaci nowotworów także może uszkodzić i zniszczyć nerwy. Bóle neuropatyczne mogą pojawić się oprócz tego przy tzw. sklerotyzacji, przy stwardnieniach skóry i tkanek wywołanych promieniowaniem lub np. przy osłabieniu ukrwienia wywołanym chemioterapią. W końcu sam guz nowotworowy może także uciskać miejscowo na tkankę nerwową, uszkadzając ją i niszcząc.
Należy pamiętać o tym, że występują różne przyczyny neuropatii uwarunkowane wcześniejszą inną chorobą, poprzedzającą chorobę nowotworową. Pozostałe choroby mogące wywołać neuropatię, to:
- Infekcje wirusowe nerwu (np. półpasiec, neuralgia popółpaścowa);
- Zanik nerwów (przy chorobach metabolicznych, np. cukrzyca, zaburzenia funkcjonowania tarczycy, np. niedoczynność tarczycy, niedobór witaminy B);
- Niedokrwienie (np. kończyn);
- Amputacja (bóle fantomowe i bóle kikuta);
- Przewlekłe nadużywanie alkoholu;
- Uszkodzenie na skutek przewlekłego ucisku (dyskopatia) lub zespół cieśni, np. zespół cieśni nadgarstka);
- Formy bólów twarzy (np. neuralgia nerwu trójdzielnego);
- Uszkodzenie korzeni nerwowych (np. na skutek dyskopatii);
- Ośrodkowe syndromy bólowe mózgu i rdzenia kręgowego (np. przy HIV, stwardnieniu rozsianym, udarze);
- Zespół niespokojnych nóg (ang. Restless-Legs-Syndrom, w skrócie RLS);
- Obciążenie genetyczne.
Neuropatia (gr. neuron „nerw”, pathos „cierpienie”) to ogólne określenie chorób obwodowego układu nerwowego, tzn. chorób nerwów leżących poza centralnym układem nerwowym (mózg i rdzeń kręgowy). W przypadku uszkodzenia większej liczby nerwów obwodowych mówimy o polineuropatii (gr. poly „wiele”).
U około dwóch trzecich pacjentów podczas przeciwnowotworowego leczenia systemowego rozwija się polineuropatia spowodowana chemioterapią (ang. chemotherapy induced polyneuropathy, w skrócie CIPN). Jeżeli na początku, w trakcie lub po chemioterapii lub radioterapii stwierdzisz u siebie jeden lub więcej z poniższych symptomów, niezwłocznie poinformuj o tym swojego lekarza prowadzącego, żeby jak najszybciej wyjaśnić przyczyny i wdrożyć ewentualne leczenie.
- Czujesz mrowienie i pieczenie dłoni i/lub stóp
- Twoje dłonie i stopy są pozbawione siły, odrętwiałe lub ścierpnięte
- Słabiej lub w ogóle nie odczuwasz dotyku
- Odczuwasz ciągłe zimno na stopach i/lub dłoniach
- Słabiej lub w ogóle nie odczuwasz ciepła ani zimna
- Masz wrażenie, że w Twoim bucie jest kamień i/lub że chodzisz „po wacie”
- Twoje odczucia bólu są osłabione
- Twoje zdolności motoryczne są ograniczone (masz trudności np. przy chodzeniu, odkręcaniu butelki, zapinaniu guzików lub pisaniu)
- Pojawiły się u Ciebie nagle drgania lub skurcze mięśni.
Niezwłocznie poinformuj swojego lekarza prowadzącego, jeśli odczuwasz jeden lub więcej z powyższych symptomów. Dostępnych jest wiele metod terapeutycznych CIPN. Polineuropatia jest możliwa do wyleczenia!
Wszystkie powyższe nazwy oznaczają ten sam zespół chorobowy – uszkodzenia funkcji obwodowego układu nerwowego spowodowane chemioterapią objawiające się w obrębie dłoni i/lub stóp.
Jeśli lekarz stwierdzi u Ciebie uszkodzenia nerwów, może użyć następujących specjalistycznych pojęć diagnostycznych:
- Dyzestezja: zaburzenia czucia;
- Parestezja: bólowe lub innego rodzaju (nieprawidłowe) odczuwanie zwykłego bodźca;
- Arefleksja: zupełny brak jednego lub wielu odruchów własnych;
- Allodynia: niekiedy silne bóle wywołane bodźcami, które zwykle nie wywołują wrażeń.
Objawów CIPN nie należy lekceważyć! Lekarze rozróżniają cztery różne stopnie zaawansowania polineuropatii, które zostały zdefiniowane przez WHO (ang. World Health Organisation – Światowa Organizacja Zdrowia). Sięgają one od stopnia 0 (forma łagodna) do stopnia 4 (silne upośledzenie życia codziennego). Warto wiedzieć, że już stopień 1 polineuropatii może znacząco utrudnić codzienne życie i funkcjonowanie pacjenta. CIPN może być powodem zmniejszenia efektywności, a wręcz zniweczenia efektu terapii poprzez konieczność redukcji dawki, a nawet odstawienia skutecznego leku przeciwnowotworowego.
Należy pamiętać o tym, że każdy objaw niepożądany czy skutek uboczny chemioterapii należy omówić z lekarzem prowadzącym. Wielu lekarzy do postawienia wstępnej diagnozy polineuropatii obwodowej korzysta ze specjalnych kwestionariuszy, żeby stwierdzić pierwsze symptomy danego rodzaju uszkodzenia nerwów. Diagnostykę i leczenia dolegliwości neuropatycznych może ułatwić pacjentowi także osobisty tzw. dziennik bólu, w którym chory dokładnie opisuje rodzaj, częstotliwość i natężenie dolegliwości.
Oprócz dokładnych pytań (wywiad chorobowy) i badania krwi lekarz może zastosować różne metody diagnostyczne, żeby stwierdzić ewentualne uszkodzenia nerwów, takie jak:
- Ocena odruchu skokowego:
Lekarz stuka lekko młotkiem do pomiaru odruchów w napięte ścięgno Achillesa. Brak odruchu może wskazywać na uszkodzenie nerwów obwodowych.
- Ocena odczuwania wibracji:
Przy użyciu wibrującego kamertonu lekarz sprawdza, z jaką wrażliwością głębiej położona tkanka reaguje na wibracje.
- Ocena powierzchniowego odczuwania bodźców:
Neurolog poprzez przytrzymywanie lub przykładanie metalu i plastiku sprawdza Twoje czucie bólu, temperatury, dotyku i ucisku.
- Elektroneurografia (ENG):
Dokonuje się pomiaru, jak szybko i dobrze nerwy przewodzą bodźce do ramion i nóg.
- Elektromiografia (EMG):
Przy osłabieniu mięśni neurolodzy mierzą elektryczną aktywność mięśnia i stwierdzają, czy schorzenie dotyczy samego mięśnia czy nerwu, który dostarcza informacje do tego mięśnia.
- Test słuchu:
Laryngolog przy zastosowaniu tonalnej audiometrii progowej stwierdza deficyty w zakresie słuchu, szumy uszne lub niedosłuch.